Wanneer aan iemand wordt gevraagd om een puber te omschrijven, zullen vaak de woorden: impulsief, ongemotiveerd, veel risico’s nemen en niet kunnen plannen worden genoemd. Vaak wordt gedacht dat dit komt doordat de hersenen van een puber nog niet af zijn, de hormonen door hun lichaam gieren of dat ze onder invloed zijn van groepsdruk. Voor pubers kan het vervelend zijn om op deze manier omschreven te worden. Onderzoek wijst uit dat als pubers dit te horen krijgen, hier ze zich hier ook naar gaan gedragen. Het is daarom als ouder belangrijk om het puberbrein te begrijpen, zodat je als ouder weet hoe je jouw kind kan motiveren en begeleiden. In dit artikel zullen we dieper ingaan op de veranderingen in het brein in de puberteit en de rol van omgevingsfactoren zoals sociale media en vriendschappen.
Wanneer begint de puberteit
Puberteit is een fase van verandering en groei, maar wanneer begint het eigenlijk? De puberteit begint meestal ergens tussen de leeftijd van 10 en 12 jaar. Het kan een beetje variëren van kind tot kind, dus maak je als ouder geen zorgen als je ziet dat vrienden van je kind eerder of later beginnen. De puberteit heeft te maken met de aanmaak van hormonen in het lichaam, deze ‘hormonenfabriek’ komt al op gang wanneer een kind 8 jaar is, maar is tussen de 10 en 15 jaar het meest actief.
Hormonen
Tijdens de puberteit wordt er in het brein een groot scala aan hormonen aangemaakt wat er voor zorgt dat het lichaam zich kan voortplanten. Deze hormonen heten testosteron en oestradiol. Zowel meisjes als jongens maken beide hormonen aan, maar jongens maken meer testosteron aan en meisje meer oestradiol. Dit proces is belangrijk voor een gezonde hersenontwikkeling van pubers. Hoewel dit proces bij dieren ongeveer 4 weken duurt, duurt dit bij mensen 4 tot 5 jaar. Tussen de 10 en 15 jaar vinden de grootste veranderingen plaats in het brein in de aanmaak van hormonen. Er is vaak sprake van hormoonschommelingen, wat gepaard gaat met stemmingswisselingen. Dit geld voor zowel jongens als meisjes.
Slaap en het puberbrein
Deze hormonen zijn ook betrokken bij het slaap-waak patroon van pubers, het in slaap vallen en het wakker worden. Pubers zijn vaak later op de avond nog actief, terwijl ze ’s ochtends wat moeilijker op gang komen. Vaak wordt gedacht dat gamen en mobiele telefoons voor het slapengaan er voor zorgt dat het slaap-waak patroon veranderd. Dit is misschien ook van invloed, maar ook de hormonen zorgen ervoor dat het slaap-waak patroon veranderd. Ouders en leerkrachten kunnen hiermee rekening houden door de dag actief te beginnen, in plaats van een belangrijke afspraak maken vroeg in de ochtend.
Het puberbrein uit balans
Een gebied aan de voorkant van de hersenen, de prefrontale cortex, is nog niet volledig uitontwikkeld in de puberteit. Hier bevinden zich ook de executieve functies. De executieve functies zorgen er onder andere voor dat iemand een rem kan zetten op zijn gedrag. Tegelijkertijd is het beloningsgebied in de hersenen, achterin het hoofd, zeer actief. Dit is een gebied wat reageert als je wat lekkers eet, een compliment krijgt of een spelletje wint. Kinderen en volwassenen hebben dit ook, maar in de puberteit is de activiteit in het beloningsgebied het sterkst. Het lijkt erop dat deze twee hersengebieden, de prefrontale cortex en het beloningsgebied tijdelijk uit balans zijn, waardoor pubers iets meer risicogedrag vertonen en meer op zoek zijn naar sensatie.
Risicogedrag bij pubers en groepsdruk
Er is continue een verbinding tussen de prefrontale cortex en het beloningsgebied in de hersenen. Hoe meer verbinding tussen deze twee delen, hoe meer je andere keuzes maakt. Onderzoek laat zien dat pubers vaker kiezen voor een kleine beloning nu, dan een grotere beloning over een bepaalde tijd. Dit zorgt ervoor dat pubers op een andere manier keuzes maken. Dit beloningsgebied wordt niet alleen actief bij risicogedrag van pubers, maar ook bijvoorbeeld bij het krijgen van like’s op sociale media of wanneer ze samen met hun vrienden zijn.
Pubers maken veel sociale veranderingen door tijdens de puberteit. Leeftijdsgenoten worden een zeer belangrijk onderdeel van hun leven en pubers hebben dan ook het gevoel ‘erbij’ te willen horen. De behoefte aan acceptatie door leeftijdsgenoten kan leiden tot risicovol gedrag, vooral als pubers denken dat dit hen populairder maakt bij hun leeftijdsgenoten. Denk bijvoorbeeld aan groepsdruk gerelateerd aan sigaretten, vapen, alcohol, drugs of ander risicogedrag.
Sociale veranderingen
Als pubers plotseling meer tijd met vrienden wil doorbrengen en minder met het gezin, wees dan niet gealarmeerd. Dit is eigenlijk heel normaal en heeft te maken met hoe het brein van je kind zich ontwikkelt tijdens de puberteit. De eerste jaren van het leven is een kind afhankelijk van ouders en leunt het kind op ouders. Naarmate een kind ouder wordt en de puberteit bereikt, leunt een puber meer op vrienden om vervolgens op eigen benen te kunnen staan. Het is dus een proces van zichzelf losmaken naar zelfstandigheid.
Wat veranderd er
- Minder tijd doorbrengen en informatie delen. De tijd die pubers doorbrengen met ouders neemt in de puberteit af. Aan de ene kant vertrouwen pubers minder persoonlijke informatie toe aan ouders en delen dit liever met een goede vriend, maar aan de andere kant hebben pubers ook behoefte aan goedkeuring en steun van hun ouders. De reden dat pubers informatie liever delen met leeftijdsgenoten is omdat zij herkenning zoeken in gesprekken met leeftijdsgenoten.
- Zoeken naar onafhankelijkheid: Pubers willen graag hun eigen keuzes maken en zichzelf ontdekken. Daarom trekken ze vaak meer naar vrienden toe en willen ze een beetje afstand nemen van volwassenen, inclusief ouders. Dit zal meer gaan om dagelijkse activiteiten en dingen die ze meemaken. Vaak wordt gezien dat ze bij belangrijke keuzes, zoals het kiezen van een studierichting, wél de ouder opzoeken om dit te bespreken en een keuze te maken.
- Belang van vrienden. In de puberteit wordt de mening van vrienden superbelangrijk. Dit komt omdat het puberbrein heel gevoelig is voor wat anderen denken. Dus, als je puber zich soms te veel zorgen maakt over wat vrienden van hem of haar denken, komt dat doordat hun hersenen nu zo zijn geprogrammeerd. Daarbij vindt er ook een verandering in de aard van vriendschappen plaats. De vriendschappen krijgen als het ware een extra dimensie. Het is belangrijk in een vriendschap dat de ander hen begrijpt en dat zij elkaar kunnen vertrouwen.
- Het aangaan van relaties. In de puberteit krijgen pubers steeds meer interesse voor elkaar. Er is een verandering in hoe pubers er zelf uit zien, en hoe zij naar hun leeftijdsgenoten kijken. In de kindertijd is er vaak een vorming van meisjesgroepen en jongensgroepen, maar vanaf de 14 jaar ontstaan er vaak gemengde vriendengroepen waardoor meisjes en jongens meer met elkaar in contact komen. Het eerste lichamelijk contact begint meestal aan het einde van de puberteit, wanneer pubers romantische relaties op gaan bouwen. Deze verliefde gevoelens zijn heel intens, er wordt wel eens gezegd dat dit de sterkste vorm is van verliefdheid is die een persoon in zijn leven meemaakt. Het is daarom niet zo gek als een puber zeer verdrietig is na het verbreken van een relatie.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief 📪
Maandelijkse schrijven wij een stukje voor in je mailbox met actualiteiten, onze nieuwste artikelen & de leuke tips van producten die wij zijn tegengekomen.
Alcohol en het puberbrein
Het puberbrein is in volle ontwikkeling. Pubers zijn extra gevoelig voor de effecten van verslavende middelen zoals alcohol, nicotine en drugs. Maar wat doet bijvoorbeeld alcohol met het brein?
Effecten van alcohol
Hoewel het voor veel pubers een sociaal ritueel kan zijn, heeft alcohol specifieke effecten op hun zich ontwikkelende hersenen. Er zijn meerdere risico’s over langere termijn wanneer pubers vroeg binnen met het drinken van alcohol.
- Geheugenverlies: Overmatig alcoholgebruik kan de hippocampus beïnvloeden, dit gebied van de hersenen is verantwoordelijk voor het geheugen. Wat er dus voor kan zorgen dat een puber geheugenverlies kan krijgen, wat zorgt voor mindere schoolprestaties.
- Risico op Verslaving: Jong beginnen met drinken kan de kans op latere alcoholverslaving vergroten.
- Verstoorde Hersenontwikkeling: Regelmatig drinken kan de normale groei en ontwikkeling van de hersenen belemmeren. De hersenen blijven doorgroeien tot ongeveer het 25e levensjaar. Pubers die regelmatig drinken kunnen daardoor problemen krijgen omdat de hersenontwikkeling wordt verstoord. Hierdoor kunnen ze hun hele leven lasthouden van bijvoorbeeld concentratiestoornissen.
- Schade aan het lichaam: Wanneer een puber veel alcohol drinkt kan het de hart, lever en maag aantasten. Ook is de kans op het krijgen van kanker groter wanneer iemand vroeg begint met het drinken van alcohol.
De invloed van technologie op het puberbrein
Tegenwoordig groeien pubers op in een wereld vol schermen: smartphones, tablets, laptops en meer. Sociale media apps zoals Snapchat, TikTok en WhatsApp zijn bijna onmisbaar in hun dagelijks leven. Maar wat doet al deze schermtijd met het zich ontwikkelende brein van een puber? En welke mogelijke uitdagingen brengt dit met zich mee?
- Aandacht en Concentratie: Voortdurende meldingen op sociale media kan de aandachtsspanne van pubers verminderen. Dit maakt het soms moeilijker om zich langdurig op één taak te concentreren, bijvoorbeeld bij het huiswerk maken. Maak hier daarom afspraken over, bijvoorbeeld: de telefoon niet in het zicht bij het maken van huiswerk.
- Slaap: Blootstelling aan schermen, vooral ’s avonds, kan de slaapkwaliteit verminderen. Het blauwe licht van schermen kan de productie van melatonine, het slaaphormoon, verstoren.
- Sociale Vaardigheden: Hoewel online communicatie waardevol is, is er een zorg dat sommige pubers face-to-face sociale vaardigheden kunnen missen als ze te veel tijd online doorbrengen.
- Vergelijking en Zelfbeeld: Sociale media kunnen soms een vertekend beeld van de werkelijkheid geven. Pubers die de ‘perfecte’ levens van anderen zien, kunnen zich onzeker voelen over hun eigen leven.
Het is belangrijk om in gesprek te gaan met pubers over hun sociale media gebruik en hier duidelijke afspraken over te maken. Lees verder in ons artikel ‘social media gebruik bij kinderen‘ hoe je dit als ouder in goede banen kan leiden. Bijvoorbeeld door het maken van een sociale media plan voor het gezin.
