Wat zijn executieve functies?

Kinderen groeien op in een wereld vol uitdagingen, waarin ze voortdurend worden blootgesteld aan prikkels en taken die een beroep doen op hun executieve functies. Maar wat zijn executieve functies precies en waarom zijn ze zo belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen? In dit artikel zullen we dieper ingaan op dit onderwerp en bespreken hoe we de executieve functies van kinderen kunnen stimuleren voor hun algemene ontwikkeling.

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies zijn cognitieve processen die verantwoordelijk zijn voor het plannen, organiseren, volgen van instructies, zelfbeheersing, aandacht en probleemoplossend vermogen. Het zijn de ‘cognitieve vaardigheden’ die kinderen helpen bij het reguleren van hun gedrag en het nemen van beslissingen. Executieve functies helpen kinderen beslissen op welke activiteiten of taken ze hun aandacht moeten richten en welke taak ze als eerst kiezen om mee te beginnen. Executieve functies maken het mogelijk om gedrag te organiseren. Deze functies bevinden zich in de prefrontale cortex van de hersenen, aan de voorkant van het hoofd. Hieronder wordt nader ingegaan op de verschillende executieve functies.

Welke executieve functies zijn er?

Stel je voor dat de executieve functies een team zijn in je hersenen. Elk lid van dit team heeft een specifieke taak en werkt samen om ervoor te zorgen dat je taken succesvol kunt uitvoeren. Hier zijn enkele belangrijke leden van dit team:

Flexibiliteit

Dit lid van het team helpt kinderen om van gedachten te veranderen, zich aan te passen aan nieuwe situaties en verschillende perspectieven in overweging te nemen. Flexibiliteit helpt een kind om zich aan te passen aan veranderingen en om te gaan met nieuwe, onverwachte, situaties.

Stel je voor dat je kind in gedachte heeft dat het hij school direct met zijn nieuwe lego wil spelen. Bij het ophalen uit school geef je als ouder aan eerst nog langs de supermarkt te moeten voor een kleine boodschap. Flexibiliteit zorgt ervoor dat het kind zich aanpast aan de nieuwe situatie en zijn plan kan veranderen naar: eerst supermarkt, en daarna pas met de lego spelen.

Inhibitie

Dit lid helpt kinderen om impulsief gedrag te beheersen en afleidingen te weerstaan. Het zorgt ervoor dat het kind zich kan concentreren waar het op dat moment mee bezig is zonder dat het daarbij afgeleid raakt door de omgeving. Inhibitie zorgt ervoor dat je kan stoppen waar je mee bezig bent, om eerst na te denken en vervolgens pas te doen. Dus het beslissingen nemen op basis van logisch nadenken, in plaats van impulsief handelen.

Stel je voor dat je puber aan het studeren is voor een belangrijk examen, maar haar telefoon constant afgaat met meldingen. Inhibitie helpt je kind om de verleiding te weerstaan en de telefoon niet te pakken. Het helpt om de focus te behouden en je te concentreren op het studeren.

Werkgeheugen

Dit lid van het team helpt je om informatie vast te houden en te bewerken in je gedachten terwijl je aan een taak werkt. Het stelt je in staat om meerdere dingen tegelijk te onthouden en informatie te gebruiken om problemen op te lossen. Het werkgeheugen is belangrijk voor het leren en begrijpen van nieuwe informatie en het uitvoeren van instructies.

Stel je voor dat de hersenen van je kind elke keer een puzzel oplost. Het werkgeheugen helpt om de stukjes in zijn gedachten te houden terwijl hij de verschillende combinaties uitprobeert en de juiste oplossing zoekt. Bijvoorbeeld, een kind dat een verhaal schrijft, moet informatie onthouden zoals de personages, de plot en de details van de setting. Het werkgeheugen helpt het kind om deze informatie vast te houden terwijl ze het verhaal opbouwen en ervoor zorgen dat het logisch is.

Plannen en organiseren

Dit lid helpt kinderen bij het maken van een plan, het stellen van doelen en het organiseren van de stappen die nodig zijn om die doelen te bereiken. Het helpt je om je tijd effectief te beheren, ook wel time management genoemd, en prioriteiten te stellen.

Stel je voor dat een kind een schoolproject of een spreekbeurt heeft waarvoor ze een poster moeten maken. Het plannen en organiseren begint met het maken van een lijst van benodigde materialen, het bepalen van een tijdsschema en het bedenken van een ontwerp voordat ze beginnen met knippen, plakken en schrijven.

Emotie regulatie

Dit lid van het team helpt kinderen om emoties op te merken, te begrijpen en ermee om te gaan. Het helpt kinderen om kalm te blijven in spannende situaties, om te gaan met frustratie en om beslissingen te nemen op basis van logisch denken in plaats van op basis van emoties.

Stel je voor dat je kind ruzie heeft met een vriend. Emotieregulatie helpt dan om emoties onder controle te houden en niet heel boos te worden. Het helpt om medeleven te tonen en ook het standpunt van de ander in te zien. Emotieregulatie helpt bij het erover praten en samen tot een oplossing te komen.

Hoe ontwikkelen executieve functies zich?

De executieve functies zijn aangeboren en zijn dus al aanwezig vanaf de geboorte en de eerste paar jaren daarna, maar ze zijn nog niet helemaal volgroeid. Hoe de executieve functies zich precies bij kinderen ontwikkelen wordt al wat meer duidelijk bij peuters. Peuters kunnen bijvoorbeeld ergens mee ophouden als ze merken dat het geen succes is of ze kunnen bepaalde behoefte al wat beter uitstellen. Toch kan het nog verbazend zijn als een vijftienjarige moeite heeft hebben met planning, timemanagement en het remmen van impulsen. Ook rond deze leeftijd zijn de executieve functies nog niet uitontwikkeld. De executieve functies ontwikkelen zich door tot de verre adolescentie.

Het is dus eigenlijk heel normaal dat kinderen en jongeren nog aan het leren en ontdekken zijn hoe ze deze executieve functies het beste kunnen gebruiken. Het vergt tijd en oefening om ze goed te beheersen.

Waar hebben kinderen executieve functies bij nodig?

Executieve functies zijn onmisbaar voor het dagelijks functioneren van kinderen. Ze spelen een belangrijke rol bij het leren op school, het ontwikkelen van sociale vaardigheden, het reguleren van emoties en het maken van gezonde keuzes. Kinderen met sterke executieve functies hebben meer kans op academisch succes, betere sociale relaties en een hoger welzijnsniveau. Hieronder beschrijven we waar kinderen van een bepaalde leeftijdsfase de executieve functies bij gebruiken en wat je als ouder mag verwachten:

0 tot 4 jaar

• Het uitvoeren van simpele opdrachten, zoals: ‘pak je jas maar van de kapstok’, ‘pak het boekje uit de slaapkamer’.
• Het samen met de ouder opruimen van speelgoed.
• Het uitvoeren van taken gericht op de persoonlijke verzorging, nog met enige hulp van de ouder, zoals: aankleden en tanden poetsen.

4 tot 7 jaar

• Meervoudige opdrachten uitvoeren, zoals ‘pak je bord van tafel en zet hem daarna in de vaatwasser’.
• Zelfstandig eigen speelgoed of de slaapkamer opruimen.
• Het zelfstandig uitvoeren van taken gericht op de persoonlijke verzorging of kleine taken in huis, met aanmoediging. Zoals het bed op maken of zelf tandenpoetsen.
• voor korte tijd geconcentreerd aan een taakje of huiswerk kunnen werken.
• Het aan regels houden, zoals: niet zomaar de straat oversteken en steek je vinger op in de klas.

7 tot 10 jaar

• Opdrachten voor langere tijd onthouden, zoals: onthouden dat je na schooltijd de hond moet uitlaten.
• Slaapkamer zelfstandig opruimen
• Het maken van huiswerkopdrachten thuis en eraan denken deze weer mee naar school te nemen, met enige hulp.
• Geen spullen vergeten buitenshuis, bijvoorbeeld wanneer kinderen hun jas uit doen tijdens het buitenspelen, deze weer meenemen naar huis.
• Voor langere tijd geconcentreerd aan een taakje werken ( 30 minuten).
• Een boekverslag of spreekbeurt maken, met hulp van ouders in de planning en organisatie hiervan.
• Geld sparen voor iets wat ze graag willen hebben.
• het beter om kunnen gaan met emoties, bijvoorbeeld geen plotselinge woede uitbarstingen krijgen of vervelende dingen roepen.

10 tot 13 jaar

• Helpen met huishoudelijke taken en het zelfstandig uitvoeren ervan, zoals: het uit- en inruimen van de vaatwasser, bed opmaken, tafel dekken.
• Het gebruik kunnen maken van agenda om zo een planning bij te houden.
• Aantekeningen maken tijdens het luisteren naar de leerkracht.
• De planning op school kunnen onthouden, bijvoorbeeld elk uur wisselen van klaslokaal.
• Je bezig houden met grotere projecten van school, zoals het schrijven van een verslag. Inclusief het maken van een planning.
• Geen regels overtreden, ook al is er geen autoriteitsfiguur aanwezig.

13 tot 18 jaar

• Dagelijks het huiswerk maken inclusief een tijdsplanning in de agenda.
• Voor langere tijd kunnen studeren voor toetsen en examens, voor ongeveer 60 minuten inclusief een korte pauze.
• Vrije tijd goed indelen, bijvoorbeeld door een bijbaantje te nemen.
• Gevaarlijk gedrag kunnen onderdrukken, bijvoorbeeld middelenmisbruik.

Executieve functies en problemen

Executieve functies zijn nauw verbonden met gedragsregulatie. Kinderen met sterke executieve functies kunnen impulsen beheersen, zichzelf organiseren en doelgericht gedrag vertonen. Daarentegen kunnen kinderen met zwakke executieve functies moeite hebben met het beheersen van hun gedrag, wat kan leiden tot impulsief en ongepast gedrag.

Kinderen met ADHD hebben bijvoorbeeld vaak problemen met inhibitie, planning en werkgeheugen. Dit kan leiden tot problemen op school en in hun relaties met leeftijdsgenoten. Kinderen met autisme hebben vaak moeite met sociaal inzicht en emotieregulatie, wat kan leiden tot problemen in hun relaties en op school.

Executieve functies en schoolprestaties

Executieve functies spelen een belangrijke rol bij het leren op school. Ze stellen kinderen in staat om hun aandacht te richten, instructies te volgen, informatie te organiseren en problemen op te lossen. Kinderen met zwakke executieve functies kunnen moeite hebben met het volgen van lessen, het plannen van hun taken en het behalen van goede resultaten.

Executieve functies en sociaal-emotionele ontwikkeling

Executieve functies spelen ook een belangrijke rol bij de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Ze stellen kinderen in staat om empathie te tonen, conflicten op te lossen en sociaal passend gedrag te vertonen. Kinderen met sterke executieve functies zijn vaak beter in staat om goede relaties op te bouwen en effectief te communiceren.

Praktische tips voor het stimuleren van de executieve functies

Als ouder of opvoeder kun je een actieve rol spelen bij het stimuleren van de ontwikkeling van executieve functies bij kinderen. Hier zijn enkele praktische tips die je kunt toepassen:

1. Help het kind met het reguleren van zijn emoties: Leer kinderen om hun emoties te herkennen en daarmee om te gaan. Draag strategieën aan zoals: diep ademhalen, tellen of een korte pauze nemen wanneer ze gefrustreerd of boos zijn.
2. Stimuleer spelenderwijs oefenen: Maak gebruik van spelletjes en activiteiten. Denk aan memory spellen, puzzels, bouwsets en rollenspellen. Deze activiteiten helpen bij het ontwikkelen van concentratie, werkgeheugen en planning. Benieuwd welke spelletjes de executieve functies trainen? Bekijk ons artikel over het trainen van de executieve functies door middel van leuke spelletjes.
3. Bied structuur en routine: Zorg voor een gestructureerde omgeving met duidelijke routines. Dit helpt kinderen om te leren plannen, organiseren en hun tijd effectief te beheren. Creëer vaste routines voor dagelijkse activiteiten, zoals eten, slapen en huiswerk maken.
4. Geef beloningen en positieve feedback: Moedig gewenst gedrag aan door middel van beloningen en positieve feedback. Dit kan bijvoorbeeld met een beloningssysteem. Dit motiveert kinderen en helpt hen bij het ontwikkelen van zelfbeheersing en doorzettingsvermogen. Beloon inspanning en verbetering, niet alleen het eindresultaat.
5. Wees een rolmodel: Geef het goede voorbeeld door te laten zien hou jij als ouder taken aanpakt. Laat zien hoe je problemen oplost, taken plant en organiseert. Kinderen leren veel door observatie en nabootsing, dus wees een positief rolmodel.

Conclusie

Executieve functies zijn essentieel voor de ontwikkeling en het succes van kinderen. Ze spelen een belangrijke rol bij schoolprestaties, gedragsregulatie en sociaal-emotionele ontwikkeling. Door deze van kinderen te stimuleren en te ondersteunen, leggen we een stevige basis voor hun toekomstige welzijn en succes.

Verder lezen?

Veelgestelde vragen