Emoties kunnen bij kinderen met autisme intens en plotseling zijn. Waar andere kinderen emoties vaak vanzelf leren herkennen en bijsturen, verloopt dat bij kinderen met autisme minder automatisch. Kinderen hebben soms moeite om boosheid, angst of spanning te herkennen of te uiten, waardoor gevoelens zich kunnen opstapelen. Dat kan leiden tot frustratie, terugtrekgedrag of heftige uitbarstingen.
Met de juiste emotieregulatie-oefeningen en technieken kun je je kind helpen emoties beter te herkennen, begrijpen en reguleren. Zo leert je kind stap voor stap zelfcontrole.
Waarom emotieregulatie belangrijk is bij autisme
Bij emotieregulatie bij autisme gaat het om het leren herkennen, begrijpen en bijsturen van gevoelens. Kinderen met autisme ervaren emoties vaak intenser en herkennen de signalen in hun lichaam minder goed. Ook kan het lastig zijn om emoties te koppelen aan woorden of situaties.
Door emotieregulatie te oefenen, leert een kind:
- spanning sneller te herkennen
- emoties beter te begrijpen
- kalmeringsstrategieën toe te passen
- met meer zelfvertrouwen te reageren in moeilijke situaties
💡 Tip: Combineer dit thema met Structuur en overzicht of Prikkelverwerking en rust bij kinderen met autisme. Deze onderwerpen versterken elkaar.
Voorbeelden van hulpmiddelen en technieken
Stop-denk-doe
Het Stop-Denk-Doe-schema is een hulpmiddel binnen emotieregulatie bij kinderen met autisme. Het helpt je kind om even afstand te nemen tussen gevoel en gedrag, iets wat voor veel kinderen met autisme juist moeilijk is, omdat emoties vaak snel en intens verlopen. Het schema maakt deze tussenstap zichtbaar en voorspelbaar, zodat een kind leert nadenken vóór het reageert.
Waarom het helpt
Bij spanning of boosheid schieten veel kinderen direct in actie: ze roepen iets, slaan een deur dicht of trekken zich terug. Het Stop-Denk-Doe-schema leert dat er ook andere mogelijkheden zijn om met deze spanning en boosheid om te gaan. Door letterlijk te stoppen en na te denken voordat je doet, krijgt je kind controle over zijn reactie.
Het schema bestaat uit drie vaste stappen:
- STOP – merk op wat je voelt of wat er gebeurt.
- “Mijn hart klopt snel.”
- “Ik voel me boos.”
- “Er is iets dat ik niet leuk vind.”
Door even stil te staan bij wat je voelt, voorkom je dat emoties de overhand nemen.
- DENK – wat kan ik doen?
- “Wat is het probleem precies?”
- “Wat helpt mij om rustig te worden?”
- “Welke keuze kan ik nu maken?”
Deze stap leert kinderen nadenken over alternatieven: weglopen, hulp vragen of iets anders zeggen.
- DOE – kies de beste oplossing.
- “Ik haal even adem.”
- “Ik zeg dat ik boos ben.”
- “Ik loop naar mijn rustplek.”
Emotiethermometer
De emotiethermometer is een visueel hulpmiddel dat kinderen helpt hun emoties te herkennen en te begrijpen hoe sterk die emoties zijn.
Veel kinderen met autisme vinden het lastig om woorden te geven aan hun gevoel of merken pas laat dat ze gespannen zijn. Een thermometer of kleurenzone maakt dat abstracte proces concreet en zichtbaar.
Waarom het helpt
Door emoties zichtbaar te maken met kleuren, worden ze concreet en begrijpelijk voor je kind wanneer het moeite heeft om gevoelens te verwoorden.
Waar woorden als “boos” of “overprikkeld” soms te vaag zijn, geeft een kleur direct houvast. Het leert kinderen op te merken dat spanning in het lichaam oploopt voordat die te groot wordt.
Op deze manier groeit het zelfinzicht en zelfcontrole van een kind omdat het signalen eerder herkent in zijn lichaam en hierop kan reageren. Tegelijk biedt de thermometer een vorm van taal: in plaats van ingewikkelde emoties te benoemen, kan het kind makkelijk aangeven “ik zit in geel”. Het is belangrijk om bij elke kleur ook een passende strategie aan te bieden: groen is doorgaan, geel betekent bijvoorbeeld een pauze nemen, rood vraagt om rust of hulp.
Hoe het werkt:
De thermometer bestaat meestal uit 3 of 4 kleuren of zones die oplopen van kalm naar overprikkeld.
Bijvoorbeeld:
- Rood – ik ben boos, overprikkeld of overstuur
- Geel – ik voel spanning, onrust of lichte irritatie
- Groen – ik ben rustig, geconcentreerd, ontspannen
- Blauw (optioneel) – ik ben moe, verdrietig of heb weinig energie
Kinderen leren zichzelf in te schalen: “Ik zit nu in het geel” of “Ik voel me rood.” Dit helpt om spanning eerder te signaleren, voordat emoties te groot worden.
Ademhalingskaart en ontspanningsoefeningen
Ademhaling is iets wat je overal kunt toepassen en een manier om het lichaam tot rust te brengen bij spanning of overprikkeling. Wanneer een kind met autisme leert bewust te ademen, daalt de hartslag, ontspant het lichaam en neemt de controle over emoties weer toe.
Een ademhalingskaart maakt dit proces concreet. Daarop staan pictogrammen of stappen die laten zien hoe je rustig kunt ademen. Hiernaast vind je een voorbeeld met de vierkant-ademhaling
Door samen te oefenen, leert je kind spanning lichamelijk los te laten en emoties stap voor stap te reguleren via het lichaam in plaats van vanuit impuls of paniek te reageren.
Ademhalingshulpmiddelen
Praktische materialen kunnen helpen om ademhalingsoefeningen leuk en overzichtelijk te maken. Met ademhalingskaartjes, visuele stappenkaarten of ademhalingsoefeningen in spelvorm leert je kind stap voor stap rustig te ademen en spanning los te laten. Deze hulpmiddelen zijn ideaal thuis om te gebruiken.
Mood tracking apps
Voor oudere kinderen en tieners kunnen apps een fijne manier zijn om inzicht te krijgen in emoties over de dag heen. Digitale hulpmiddelen sluiten goed aan bij jongeren die graag met hun telefoon of tablet werken en kunnen helpen om emoties op een laagdrempelige en visuele manier bij te houden.
Apps voor het bijhouden van emoties
Deze apps helpen kinderen en jongeren inzicht te krijgen in hoe ze zich voelen gedurende de dag. Ze maken emoties zichtbaar in kleuren, icoontjes of korte notities, wat bijdraagt aan zelfinzicht en emotieregulatie.
- Daylio – laat kinderen met kleuren en icoontjes aangeven hoe ze zich voelen en wat ze die dag hebben gedaan, ideaal om patronen te ontdekken.
- Mood Tracker: Self-Care Habits – combineert emotietracking met kleine zelfzorgtips om balans te houden.
- Daily Bean – eenvoudig dagboek waarin je stemming, energie en activiteiten kunt bijhouden met emoji’s.
- Moodpress – Mood Diary Tracker – visueel en overzichtelijk, het toont emoties in grafieken zodat je deze samen kunt bespreken.
💡 Tip: Laat je kind de app zelf kiezen, dat vergroot de motivatie om hem te gebruiken.
Apps voor ademhaling en ontspanning
Deze apps leren kinderen en jongeren om rustiger te ademen en spanning in het lichaam los te laten. Ze kunnen helpen bij overprikkeling, slaapproblemen of momenten van stress.
- Super Chill – speciaal ontwikkeld voor kinderen en jongeren. Het zijn korte oefeningen om te ontspannen, adem te reguleren en spanning te herkennen.
- Petit Bambou: meditatie & ademen – Een Nederlandstalige app met ademhalingen en mindfulnessoefeningen.
- Bilka – ademhalingsoefeningen – eenvoudige visualisaties en ademtempo’s die kinderen stap voor stap leren ontspannen.
- VGZ Mindfulness Coach – gratis app (ook voor niet-VGZ-verzekerden) met rustgevende ademhalings- en ontspanningsoefeningen.
💡 Tip: Gebruik deze apps op vaste momenten van de dag (bijv. na school of voor het slapengaan) om een gewoonte van ontspanning op te bouwen.
Meer lezen?
Ouders kunnen een belangrijke rol spelen in het aanleren van emotieregulatie. In het artikel voor ouders en begeleiders lees je hoe begeleiding en trainingen hierbij kunnen helpen bij het begeleiden of opvoeden van kinderen met autisme.
Ben je op zoek naar meer ideeën en hulpmiddelen voor thuis of in de klas?
Bekijk dan het overzichtsartikel:
👉 Hulpmiddelen voor kinderen met autisme: overzicht voor ouders
