Kinderen met autisme ervaren de wereld vaak intenser dan anderen. Geluiden, geuren, aanrakingen of licht kunnen sterk binnenkomen of juist nauwelijks opvallen. Deze verschillen in prikkelverwerking, ook wel sensorische prikkelverwerking genoemd, kunnen leiden tot overprikkeling of onderprikkeling.
Bij overprikkeling wordt het kind overspoeld door te veel informatie, wat zich vaak uit in spanning, boosheid, terugtrekken of vermoeidheid. Bij onderprikkeling zoekt een kind juist extra prikkels op, zoals bewegen, tikken of geluiden maken. Beide uitersten kunnen stress en onrust veroorzaken.
Hoewel sommige mensen denken dat medicatie een passende oplossing is bij overprikkeling of onrust, zijn er ook veel praktische hulpmiddelen die ondersteuning bieden. Ze helpen kinderen om beter met prikkels om te gaan en te ontspannen. Wanneer emoties hoog oplopen door overprikkeling, kunnen ook emotieregulatie-oefeningen helpen om spanning af te bouwen. Lees hier meer over in het artikel over emotieregulatie en zelfcontrole bij kinderen met autisme.
Waarom het helpt
Kinderen met autisme verwerken zintuiglijke informatie anders in hun hoofd. Waar een kind zonder autisme achtergrondgeluiden of aanrakingen automatisch filtert, komt bij kinderen met autisme vaak alle informatie tegelijk binnen. Kinderen met autisme verwerken informatie vaak gefragmenteerd, in stukjes, waardoor ze meer tijd nodig hebben om alle informatie die binnenkomt te verwerken. Een ‘gewone’ schooldag, een druk winkelcentrum of fel licht kan daardoor al overweldigend zijn.
Hulpmiddelen voor prikkelverwerking bij autisme kunnen helpen om beter om te gaan met die stroom aan prikkels. Ze dempen, doseren of structureren prikkels, waardoor een kind zich veiliger en rustiger voelt. Hierdoor kan het beter omgaan met stressvolle situaties, sneller herstellen en meer controle ervaren over wat er in het lichaam gebeurt.
Noise cancelling-koptelefoon
Een noise cancelling-koptelefoon is een van de meest gebruikte hulpmiddelen bij autisme en overprikkeling. Hij filtert storende geluiden weg, waardoor een kind zich beter kan concentreren of tot rust kan komen. Dit is vooral nuttig in omgevingen met veel geluiden, zoals het klaslokaal, feestjes of in de winkels.
Er bestaan zowel elektronische modellen met actieve ruisonderdrukking als zachte gehoorbeschermers zonder technologie. Welke variant werkt, hangt af van de gevoeligheid en voorkeur van je kind. Hieronder heb ik alvast een paar gehoorbeschermers geselecteerd.
Als je liever wilt gaan voor oordopjes, is LOOP earplugs een fijn merk
Verzwaringsdeken of slaaptunnel
Een verzwaringsdeken kan diepe, gelijkmatige druk geven op het lichaam, wat een kalmerend effect heeft op het zenuwstelsel. De druk helpt kinderen om zich meer bewust te worden van hun lichaam en bevordert ontspanning, vooral bij het inslapen of na drukke momenten. Gebruik een deken die past bij het gewicht van je kind (ongeveer 10–15% van het lichaamsgewicht). Veel kinderen gebruiken hem tijdens het slapen, lezen of op momenten van onrust. Er zijn een aantal voor- en nadelen aan een verzwaringsdeken verbonden:
Voordelen:
- Het geeft een gevoel van veiligheid en geborgenheid
- Het stimuleert de aanmaak van serotonine en melatonine, wat helpt om rustig te worden
- Het stimuleert de aanmaak van dopamine, wat helpt bij focus en concentreren
- Het kan helpen bij in- en doorslapen
- vaak prettig bij angst of spanning
- Kinderen voelen soms minder de behoefte om de ouder s’ nachts op te zoeken, dus komen daardoor minder uit bed
Nadelen:
- Niet elk kind vindt de druk prettig, sommige kinderen kunnen er juist onrustig van worden
- Het kan te warm aanvoelen in de zomer
- De verzwaaringsdeken kan ’s nachts van het kind afglijden, en door de zwaarte kan het niet de deken niet zelfstandig over zichzelf heen trekken
- Het is niet geschikt bij bepaalde medische aandoeningen, zoals ademhalingsproblemen of spierzwakte
Een slaaptunnel kan een goed alternatief zijn voor kinderen die de druk van een deken te zwaar vinden. De elastische stof biedt lichte, gelijkmatige druk rondom het lichaam, zonder het gewicht van een deken. Zo combineert het de voordelen van diepe druk met meer bewegingsvrijheid. Daarnaast is een slaaptunnel vaak voorzien van een winter- en zomerzijde, waardoor je de slaaptunnel kunt draaien in de warme zomermaanden, zodat het niet te warm wordt.
Verzwaringsdekens
Slaaptunnels
Fidget toys
Fidget toys of friemelmaterialen helpen om spanning los te laten en de concentratie vast te houden. Door iets in de hand te hebben, zoals een stressbal of fidget spinner kan het kind zijn aandacht richten en spanning afvoeren. Dit werkt dus ook goed voor kinderen die juist snel onderprikkeld raken en daardoor de behoefte hebben aan extra prikkels. Het zijn eenvoudige hulpmiddelen, maar vaak zeer helpend bij de sensorische prikkelverwerking. Let er wel op dat het materiaal niet te veel geluid maakt, zeker in klas- of groepssituaties.
Rusthoekje of sensorische box
Een rusthoekje biedt een veilige, voorspelbare plek om te ontprikkelen. Je kunt het inrichten met zachte verlichting, een kussen, een verzwaringsdeken, rustgevende muziek of geur. Zo ontstaat een persoonlijke ruimte waarin een kind zich kan terugtrekken als de spanning te hoog oploopt. Als je merkt dat je kind moet ontprikkelen, kun je samen met je kind, of je kind alleen, naar dit plekje gaan. Belangrijk is het rusthoekje niet te gebruiken als straf, maar als een fijne en veilige omgeving waar het kind kan ontprikkelen.
Mocht je thuis geen ruimte kunnen maken voor een rusthoekje, dan is een groot laken over de eettafel vaak ook al voldoende om een rusthoekje te creëren. Dit kan je gebruiken in combinatie met een sensorische box: een doos met voorwerpen die helpen ontspannen, zoals een mini-lampje, zachte stof, geurzakje of fidget toy. Deze hulpmiddelen zijn makkelijk beschikbaar en kunnen helpen om stress te verminderen tijdens momenten van overprikkeling.
Waar kan je aan denken?
Let op: te veel prikkelreductie kan averechts werken
Hoewel hulpmiddelen zoals noise cancelling koptelefoons, verzwaringsdekens en fidget toys goed kunnen helpen bij het verminderen van overprikkeling, wil ik ook waarschuwen dat overmatig gebruik van deze hulpmiddelen een tegenovergesteld effect kan hebben.
Uit onderzoek naar sensorische integratie blijkt dat te veel prikkelblokkering ook het tegenovergestelde effect kan hebben. Wanneer kinderen te vaak of te langdurig prikkels vermijden, wordt de tolerantie voor zintuiglijke prikkels kleiner. Het brein ‘leert’ dan minder goed om prikkels te verwerken of te onderscheiden. Daardoor kunnen alledaagse situaties juist weer sneller als te heftig worden en neemt de kans op overprikkeling op lange termijn juist toe.
Gebruik hulpmiddelen dus doelgericht en tijdelijk, bijvoorbeeld tijdens drukke momenten of overgangen, maar niet de hele dag. Combineer rustmomenten met geleidelijke blootstelling aan prikkels. Zo leert het kind omgaan met verschillende situaties en blijft het kind tolerant voor prikkels.
Een ergotherapeut gespecialiseerd in prikkelverwerking bij autisme kan helpen om dit evenwicht te vinden.
Autisme overprikkeling tips
- Observeer de signalen van spanning en herken de fases van overprikkeling (zoals spanning opbouwen, overbelasting en herstel). Zo kun je tijdig ingrijpen en hulpmiddelen inzetten vóórdat de spanning te hoog oploopt.
- Door structuur aan te brengen in de dag en vaste rustmomenten te plannen, kun je prikkelverwerking nog beter ondersteunen..
- Gebruik de hulpmiddelen zoals koptelefoons, verzwaringsdekens of fidgets tijdig, vóórdat de spanning oploopt.
- Laat je kind meebeslissen: wat helpt echt, en wanneer?
- Bespreek met school hoe rustmomenten of een rustige plek onderdeel kunnen zijn van de dagplanning.
Meer lezen?
Ben je op zoek naar meer ideeën en hulpmiddelen voor thuis of in de klas?
Bekijk dan het overzichtsartikel:
👉 Hulpmiddelen voor kinderen met autisme: overzicht voor ouders
