Voor kinderen met autisme is communiceren niet altijd makkelijk en vanzelfsprekend. Als ouder of leerkracht merk je bijvoorbeeld dat de gesprekken soms stroef verlopen, de reacties vertraagd of onverwacht lijken, en je begrijpt niet altijd de emoties die erbij komen kijken. Dat een kind met autisme op deze manier reageert, betekent niet dat een kind niet wil communiceren, maar dat het begrijpen van taal en sociale signalen anders verloopt. Met de juiste hulpmiddelen kun je taal concreter maken, emoties verduidelijken en situaties beter voorspelbaar maken. Zo groeit het onderlinge begrip, zowel bij het kind als bij de omgeving.
Waarom communicatie soms een uitdaging is
Bij kinderen met autisme verloopt de informatie- en prikkelverwerking in de hersenen anders. Veel kinderen hebben daardoor moeite om verbaal én non-verbaal gedrag (zoals gezichtsuitdrukkingen, toon of lichaamstaal) te interpreteren. Dat maakt het begrijpen van een gesprek voor kinderen met autisme soms moeilijk.
Daarnaast kan taal voor kinderen met autisme te abstract of te snel zijn. Ze nemen woorden vaak letterlijk of hebben meer tijd nodig om informatie te verwerken. Ouders of leerkrachten ervaren dit soms als ’traag van begrip’, maar eigenlijk gaat het om een andere manier van begrijpen en verwerken. Dit staat verder los van het intelligentieniveau van een kind.
Communiceren, als ouder of leerkracht, met een kind met autisme vraagt dus om duidelijkheid, voorspelbaarheid en visuele ondersteuning. Hulpmiddelen kunnen daarbij helpen omdat ze taal zichtbaar maken, emoties bespreekbaar maken en sociale situaties begrijpelijk maken.
Emotiekaarten
Emotiekaarten zijn een handig hulpmiddel om kinderen te helpen om gevoelens te herkennen en te benoemen. Door emoties visueel te maken, wordt het makkelijker om woorden te koppelen aan wat ze voelen. In mijn werk als kinder- en jeugdpsycholoog gebruik ik deze emotiekaarten bijna dagelijks. Wanneer een kind binnenkomt pak ik ze er bijvoorbeeld even bij aan de start van een behandeling, om te praten over het gevoel waarmee een kind bij mij in de kamer komt. Sommige kinderen reageren sterk op emoties in gesprekken, in dat geval kunnen oefeningen uit het artikel over emotieregulatie en zelfcontrole bij autisme helpen om spanning te verminderen.
Praatplaten
Praatplaten zijn illustraties van herkenbare situaties, zoals school, thuissituaties of vriendschap. Ze bieden houvast in gesprekken en helpen kinderen te laten zien of te benoemen wat er in hen omgaat, zonder dat er veel taal nodig is.
Zelf een praatplaat maken:
Je kunt eenvoudig zelf, of samen met je kind, een praatplaat maken, afgestemd op de belevingswereld van je kind. Dat maakt de situatie herkenbaar en daardoor vaak effectiever dan standaardmateriaal. Het maken van eigen praatplaten heeft dan ook mijn voorkeur!
Gebruik bij het maken van een praatplaat eigen foto’s van dagelijkse momenten, bijvoorbeeld: het klaslokaal, het schoolplein, de woonkamer en de slaapkamer. Zo ziet je kind zichzelf of vertrouwde personen terug in de beelden. Voeg eventueel ook pictogrammen toe om handelingen of emoties te verduidelijken. Op Sclera Picto’s kun je gratis duizenden pictogrammen downloaden, of je kunt ze eenvoudig ontwerpen in Canva.
Door samen met je kind te praten over de plaat, over bijvoorbeeld: wat er is gebeurt, wat iemand voelt of wat er daarna komt, leer je je kind stap voor stap emoties en situaties beter te begrijpen.
Sociale verhalen
Daarnaast kun je ook gebruikmaken van sociale verhalen (in het Engels: social stories). Dit zijn korte verhaaltjes of tekeningen waarin je samen met je kind laat zien wat er in een bepaalde situatie gebeurt, wat anderen doen en wat er van het kind verwacht wordt. Je kunt hiervoor kant-en-klare voorbeelden gebruiken, maar het werkt vaak nog beter om ze zelf te tekenen, te schrijven (voor oudere kinderen) of samen te maken.
Sociale verhalen kun je zowel gebruiken voor situaties die in de toekomst nog moeten plaatsvinden, maar waar het kind gespannen voor is. Zoals bijvoorbeeld een bezoek aan de tandarts, de dokter, een verjaardag of een schoolreisje. Daarnaast kan je het ook gebruiken om situaties uit te tekenen die in het verleden hebben plaatsgevonden, zoals een ruzie op school of een boze bui omdat iets niet ging zoals verwacht. Het tekenen van sociale verhalen helpt kinderen met autisme om situaties beter te begrijpen, spanning te verminderen en stap voor stap sociaal gedrag aan te leren.
Bijvoorbeeld: je tekent samen wat er gebeurt als er bezoek komt, de bel gaat, iemand zegt hallo, je pakt een stoel, je mag even meekijken en daarna weer spelen. Door het uit te tekenen en te bespreken, wordt de situatie voorspelbaar en krijgt je kind meer grip op wat er gaat gebeuren.
Tips voor het maken van sociale verhalen:
- Beschrijf steeds één concrete situatie: waar het plaatsvindt, wie erbij zijn en wat er gebeurt, gezien vanuit het perspectief van je kind.
- Schrijf het verhaal in de ik-vorm, zodat het herkenbaar en persoonlijk is (“Ik wacht tot de juf klaar is met praten.”).
- Gebruik korte, duidelijke zinnen en geef het gedrag wat passend is in deze situatie aan.
- Je kunt de zinnen op kaartjes schrijven of tekenen, zodat je ze samen kunt doornemen.
- Lees het verhaaltje meerdere keren voor, het liefst op een vast moment van de dag of net vóór de situatie waarin het gedrag voorkomt
Visuele ondersteuning helpt, en heeft vooral bij jongere kinderen de voorkeur. Teken zelf, of samen met je kind het sociale verhaal uit, als een soort stripverhaal waar je stap voor stap tekent wat er gaat gebeuren. TIP: www.storyboardthat.com is een handige website waar je zelf sociale verhalen kan ontwerpen. Kinderen, en ook pubers, vinden dit vaak nog leuk om te doen ook!
Je kunt de situatie ook naspelen met popjes of speelgoed, zodat je kind de kans krijgt om de spannende situatie alvast te oefenen.
Gesprekskaarten
Gesprekskaarten helpen kinderen met autisme gedachten en gevoelens te ordenen. Op de kaarten staan vragen of thema’s die helpen om over de dag of over emoties te praten. Bijvoorbeeld: “Wat vond je moeilijk vandaag?”, “Wanneer voelde je je blij?”, of “Wat helpt als je boos bent?”. Door de vaste structuur blijft het gesprek voorspelbaar, wat rust en veiligheid geeft.
Meer lezen?
Ben je op zoek naar meer ideeën en hulpmiddelen voor thuis of in de klas?
Bekijk dan het overzichtsartikel:
👉 Hulpmiddelen voor kinderen met autisme: overzicht voor ouders
